Lajme
PESHA E NJË FILMI NË JETËN E FISIT TË SYKAJVE
Tiranë më 14 nëntor 2025
Prelë Syku, një nga të dënuarit politikë të kamp-burgun e Spaçit, është përkujtuar ditën e premte më dt. 14 nëntor 2025 në Arkivin Qendror Shtetëror të Filmit. Dokumentet e persekutimit të tij gjatë diktaturës, për shkak se i përkiste një familjeje “kulake” u shfaqën për publikun për herë të parë gjatë klubit të filmit “Mësojmë nga e kaluara”.
Në rreth 1500 faqe nga 2 dosje hetimore-gjyqësore dhe një dosje formulare u zbulua përndjekja dhe dënimi jo vetëm i Prelë Sykut, por i të gjithë fisit të Sykëve në përgjithësi. Gjatë klubit të filmit u dhanë edhe pjesë nga intervista e tij në media lidhur pikërisht me përndjekjen dhe vuajtjen e një prej fiseve më të pasura dhe më njohura të Bregut të Matës.
Faji tyre i vetëm ishte sepse ishin të pasur dhe pasues të Gjon Nik Sykut, të mishëruar në dramë dhe kinema si Tuç Maku, personazhi negativ, kulaku që sabotonte Reformën Agrare. Pesha e këtij filmi ka shënjuar jetën e Sykëve, ku 7 prej tyre u dënuan me burg apo internim. Këtë e dëshmon edhe djali i Prelës, Davidi. Ai rikujtoi historinë e familjes së tij dhe Bregut të Matës, duke përshkruar pasojat e reformës agrare dhe përndjekjen e familjeve të pronarëve që nuk u pajtuan me regjimin komunist. David Syku vuri në dukje indoktrinimin dhe propagandën komuniste, përfshirë dramën dhe filmin “Toka jonë”, të shkruar nga arsimtari Kol Jakova për të mbështetur sistemin.
Vetë Prela në një intervistë të dhënë vite më pare në media, shprehej se: “Filmi “Toka jonë” është zbatuar në tokat tona me Gjon Nik Sykut pseudonim Tuç Makut, madje aty në një vend përmendet maraja e Sykajve. Kur ka ardh Kol Jakova ktu e ka parë situatën, ka pa bujqit si shkojshin pas reformës agrare, ka pa të zotin e shpisë që shkonte me kalë mas tyre ku po ia lanë një copë tokë sa me jetu dhe ka xhiru filmin “Toka jonë””.
Prelë Syku, u arrestua në vitin 1951 dhe u dënua me 30 vite burg, prej të cilave vuajti 12. Ai u arrestua sërish në vitin 1978 dhe ridënua me 10 vite për “agjitacion dhe propagandë”. David Syku përshkroi vizitat në burgje si Spaçi, Ballshi, Tirana dhe Shkodra, dhe momentet prekëse të takimeve familjare me babanë e tij. Në faqen spac.al gjendet edhe një nga letrat që Prelë Syku i ka dërguar familjes së tij nga Spaçi.
Klubi i Filmit, një nismë e AIDSSH-së me AQSHF-në synon të sjellë një lexim të ri, të balancuar dhe të bazuar në dokumente. Nisma është pjesë Platformës Arsimore “Mësojmë nga e Kaluara -me burime te hapura arsimore ’44 -‘91″, e cila u ofron mësuesve, nxënësve dhe studiuesve materiale arkivore të digjitalizuara, pasazhe filmike të përzgjedhura, dëshmi të mbijetuarve, module diskutimi të udhëhequra nga ekspertë të arsimit, historisë dhe artit. Qëllimi është të ndërtohet mendimi kritik dhe të kuptohet më qartë lidhja mes artit, propagandës dhe shtypjes së grupeve shoqërore, duke zbardhur të vërtetën e shtrembëruar nga ideologjia e diktaturës.
“Libraria njerëzore” në Spaç
18 Tetor 2025
Organizata “Tek Bunkeri” organizoi aktivitetin “Libraria Njerëzore në Spaç” me ish-të përndjekur politikë, ish-pjesëtarë të administratës së Spaçit dhe të rinj në Spaç. 25 ish-të përndjekur politikë, së bashku me ish-pjesëtarë të administratës së Spaçit, u përballën me pyetjet dhe kureshtjen e të rinjve, në një hapësirë dialogu të rrallë, ku kujtesa dhe reflektimi morën formë njerëzore. Në biseda me të rinjtë u ndanë kujtime, reflektime dhe emocione të mbetura pezull për dekada.
Një prej këtyre bisedave bashkoi Xhevdet Danin, ish-polic i Spaçit, me Zenel Drangun, ish-i burgosur politik, një moment që mishëronte guximin për t’u përballur me kujtesën dhe për të folur për dhimbjen njerëzore.
Edhe Ndue Fufi, 81 vjeç, ish-zëvendëskomisar, mori pjesë në aktivitet pavarësisht gjendjes shëndetësore. Ai vinte në këtë burg pas 40 vitesh, për t’u përballur me kujtimet e së shkuarës dhe me veten. Me një thirrje të ndjerë, ai i ftoi të gjithë ish-anëtarët e administratës së Spaçit që të kërkojnë falje, nëse kanë kryer vepra të padrejta ndaj të burgosurve politikë, sepse, siç tha ai, “falja tregon qytetari.”
Ky aktivitet ishte pjesë e projektit “SHPIRTËRIM”, mbështetur nga programi EU4Culture, financuar nga Bashkimi Europian dhe zbatuar nga UNOPS, në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, Turizmit dhe Sportit.
Foto nga Renis Hyka
“Spaç 1973 - Martirët e Lirisë” shfaqet në Korçë
4 Tetor 2025
Dokumentari “Spaç 1973 -Martirët e Lirisë”, pas Tiranës u shfaq në fillim të muajit tetor në qytetin e Korçës. Dokumentari sjell dëshmi, rrëfime të të mbijetuarve dhe materiale arkivore që rikujtojnë një nga aktet më të guximshme të rezistencës antikomuniste në Shqipëri janë pjesë e dokumentarit që synon të ruajë kujtesën historike, të nderojë martirët e lirisë dhe të përcjellë tek brezat e rinj mesazhin se e vërteta dhe dinjiteti nuk mund të shtypen nga dhuna.
Për të parë lajmin në YouTube klikoni këtu.
Të zhdukurit e Spaçit, ICMP dhe AIDSSH, sondazhe në vendvarrimet e dyshuara
30 Shtator 2025
Dy vendvarrimet e dyshuara në Shpal, të Mirditës, rezultojnë me pritshmëri shumë të lartë për prani eshtrash personash të zhdukur. Rezultatet janë pjesë e një sondazhi që një grup ekspertësh arkeologë dhe antropologë në bashkëpunim me ekspertë të AIDSSH realizuan gjatë javës së tretë të muajit shtator. Sondazhet që u zhvilluan përgjatë javës së tretë të shtatorit u zhvilluan edhe në 4 vendvarrime të tjera të dyshuara. Rezultatet ishin optimiste dhe sfiduese. Optimiste për sa i përket mundësive të gjetjes së mbetjeve, por njëkohësisht tregojnë për sfida serioze që lidhen me terrene të vështira, zona malore, rrëshqitje të tokës, struktura të mbivendosura, çështje pronësie, si edhe nevojën për administrim të kujdesshëm të gjetjeve dhe analizat e ADN-së.
Në një prej vendvarrimeve të dyshuar mendohet se mund të jenë eshtrat e të zhdukurve në kamp-burgun e Spaçit ndër të cilët edhe katër të pushkatuarit e Revoltës së Spaçit, Skënder Daja, Pal Zefi, Dervish Bejko dhe Hajri Pashaj. Trupat e tyre u zhdukën nga regjimi, pas ekzekutimit. Më 30 shtator 2025 Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit (AIDSSH) zhvilloi një takim pune me znj. Samara Krehic, drejtuese e programit për Ballkanin Perëndimor të Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur (ICMP), për të përcaktuar hapat e mëtejshëm të bashkëpunimit pas përfundimit të sondazheve në gjashtë vendvarrime të dyshuara në Shqipëri.
Në kuadër të marrëveshjes së bashkëpunimit mes Qeverisë së Shqipërisë dhe Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur (ICMP), si dhe në zbatim të Konventës së OKB-së kundër zhdukjeve me forcë dhe ligjit nr. 45/2015, Autoriteti i Dosjeve, në bashkëpunim me Zyrën e OSBE-së në Tiranë, ka përgatitur edhe një draft-VKM-në që përcakton autoritetet përgjegjëse për gjetjen, identifikimin dhe rikuperimin e eshtrave të personave të zhdukur ose të ekzekutuar gjatë periudhës së komunizmit (1944–1991), si dhe për mbrojtjen e vendvarrimeve të identifikuara ose të dyshuara si të tilla. Si një institucion shumë pranë familjeve të dëmtuara nga komunizmi Autoriteti po ndjek hap pas hapi këtë proces të dhimbshëm, por të domosdoshëm për të rikthyer dinjitetin e mohuar të viktimave të komunizmit.
Për më tepër informacion në lidhje me këtë aktivitet klikoni këtu.
Libri “Ridënimi”, finalist për çmimin “Angelus”
30 Shtator 2025
Libri “Ridënimi” i publicistit Fatos Lubonja është finalist për çmimin “Angelus” që mbahet më 18 tetor në Ërocłaë, në Poloni. Lajmin e ka dhënë përkthyesja e letërsisë shqipe në gjuhën polake Dorota Horodyska, pas njoftimit në faqen zyrtare të çmimit. Këtë e bën të ditur reporter.al.
“Ridënimi” dokumenton ngjarjet në burgun e Spaçit nga vera e vitit 1978 në maj të ’79-ës, për një gjyq të montuar pas dyerve të mbyllura, që e akuzon Lubonjën si pjesë të një “organizate kundërrevolucionare antisocialiste”, bashkë me të burgosur të tjerë politikë. Tre nga bashkëvuajtësit e tij, Vangjel Lezho, Fadil Kokomani dhe Xhelal Koprencka pushkatohen, ai vetë dënohet për së dyti me 25 vjet burg.
Për më tepër informacion në lidhje me këtë aktivitet klikoni këtu.
